Verbes מאַכן / טאָן

מאַכן / טאָן

• Conjugaison
• Emploi
• Tournures idiomatiques
  • מאַכן גוט / שלעכט
  • Tournures idiomatiques impersonnelles
  • Autres expressions idiomatiques
  • טון employé comme auxiliaire
• Autres traductions du faire français

Conjugaison

Le verbe מאַכן est régulier.

Le verbe טון a l’infinitif irrégulier, tandis que la conjugaison au présent est régulière :

je fais	איך טו
tu fais	דו טוסט
elle / il fait	זי / ער טוט
nous faisons	מיר טוען
vous faites	איר טוט
elles / ils font	זיי טוען

Impératif singulier : טו

Impératif pluriel : טוט

Le participe passé est irrégulier : געטון (getu’n).

Son variant, le verbe טאָן est irrégulier. La voyelle “o” est présente uniquement à l’infinitif et au participe passé (געטאָן geto’n). Dans d’autres formes (l’impératif, le présent, le gérondif), elle est remplacé par “u” (איך טו, מיר טוען). Le verbe טאָן est alors identique au verbe טון.

Emploi

Les verbes מאַכן et טאָן sont traduits tous deux par faire, mais ils ont deux emplois différents (comme en anglais to make et to do).

• טאָן / טון (faire, agir) exprime une activité plus abstraite et générale :

Que puis-je faire pour t’aider ?	?וואָס קען איך טאָן דיר צו העלפֿן
Que fais-tu ? Je nage.	וואָס טוסטו ? איך שווים
Que fais-tu là ? / Qu’est-ce qui t’amène ici ?	?וואָס טוסטו דאָ
Qu’as-tu fait hier ? J’ai fait beaucoup de choses.	וואָס האָסטו געטאָן נעכטן ? איך האָב געטאָן אַ סך זאַכן
Que faire ?	?וואָס טוט מען
Il ne fait rien.	ער טוט גאָרנישט
Fais-le !	!טו עס
La grand-mère prie / fait sa prière.	די באָבע טוט תּפֿילה [טפֿילע]

• מאַכן exprime une action concrète ou le fait de produire quelque chose (faire, fabriquer, confectionner) ; il est habituellement accompagné d’un COD :

Que fait un cordonnier ? il fait des chaussures.	וואָס טוט אַ שוסטער ? ער מאַכט שיך
Elle a fait une grande fête.	זי האָט געמאַכט אַ גרויסע שׂימחה [סימכע]
Ma sœur a fait de l’ordre dans ses papiers.	מײַן שוועסטער האָט געמאַכט סדר [סיידער] אין אירע פּאַפּרן
Le chien a fait une pagaille à la maison.	דער הונט האָט געמאַכט אַ באַלאַגאַן אין שטוב
Le grand-père fait une bénédiction.	דער זיידע מאַכט אַ ברכה [בראָכע]
Elle fait déjà des projets pour l’été.	זי מאַכט שוין פּלענער אויפֿן זומער

Tournures idiomatiques

1. מאַכן גוט / מאַכן שלעכט : aller bien / mal

Dans ce sens, le verbe מאַכן n’est pas accompagné de COD, mais habituellement d’un adverbe.

Comparez :

Que fais-tu ? / À quoi es-tu occupé(e) ?	? וואָס טוסטו
Comment vas-tu ?	?וואָס מאַכסטו

Exemples :

Comment vas-tu ?	?וואָס מאַכסטו
Comment allez-vous ? (pluriel ou vouvoiement)	?וואָס מאַכט איר
Comment va votre fille ? Comment peut-elle aller en ayant pour mari un guignard…	וואָס מאַכט עפּעס אײַער טאָכטער ? וואָס קען זי מאַכן אַז זי האָט אַ מאַן אַ שלימזל [שלימאַזל]

Plusieurs types de réponses sont possibles :

• Réponses neutres :

Je vais bien, merci.	איך מאַך גוט, אַ דאַנק
Assez bien.	גאַנץ גוט
Pas mal.	ניט שלעכט
Pas trop mal. Supportable.	נישקשה [נישקאָשע]
Couci-couça / Pas trop mal / comme ça.	אַזוי / אַזוי זיך
Pourvu que ce ne soit pas pire.	אַבי נישט ערגער
Je ne vais pas bien.	איך מאַך ניט גוט
Je vais mal.	איך מאַך שלעכט

• Avec une tonalité religieuse :

Dieu soit loué (Béni soit Son Saint Nom).	ברוך־השם [באָרעכאַשע׳ם]
Dieu merci !	גאָט צו דאַנקען / אַ דאַנק גאָט פֿאַר דעם
Dieu soit loué.	געלויבט איז גאָט
Il ne faut pas se plaindre.	ניט צו פֿאַרזינדיקן

• Sur le mode de la plaisanterie (du type : comme un lundi), en jouant avec d’autres expressions idiomatiques avec le verbe מאַכן

Je fais comme si de rien n’était.	איך מאַך זיך נישט וויסנדיק
Je fais des dettes.	איך מאַך חובֿות [כויוועס]
Je fais une circoncision.	איך מאַך אַ ברית [בריס]
Certainement pas une circoncision (vieille personne)	קיין ברית [בריס] זיכער נישט
J’agite les lèvres / les mains.	איך מאַך מיט די ליפּן / מיט די הענט
Je me démène (littéralt Je respire péniblement).	איך מאַך מיט די זײַטן

• Avec une tonalité pessimiste et plus ou moins d’humour :

Pas trop bien.	נישט אַזוי אײַ־אײַ־אײַ
Pas fameux, pas extra.	נישט פֿויגלדיק
Comme un scélérat dans l’autre monde.	ווי אַ רשע [ראָשע] אויף יענער וועלט

2. Tournures idiomatiques impersonnelles

• עס מאַכט זיך (אַז) Il arrive que

Cet expression désigne un évènement sporadique, imprévu.

Il arrive que je ne sois pas à la maison.	עס מאַכט זיך אַז איך בין ניט אין דער היים
S’il arrive que vous veniez à Paris, téléphonez moi auparavant.	טאָמער עס מאַכט זיך אַז איר קומט אין פּאַריז, זאָלט איר אָנקלינגען פֿריִער
C’était une période difficile, comme cela se produit parfois (Mark Warshavski)	געווען שלעכטע צײַטן, ווי עס מאַכט זיך אַ מאָל
Si tu as l’occasion de la voir.	אויב עס מאַכט זיך דיר זי צו זען

• אויסמאַכן avoir de l’importance

Ça ne fait rien.	עס מאַכט ניט אויס
Maman, j’ai cassé une assiette. – ça ne fais rien, je vais te donner une autre.	מאַמע, איך האָב צעבראָכן אַ טעלער. ― עס מאַכט ניט אויס. איך וועל דיר געבן אַן אַנדערן
Qu’est-ce que ça peut faire ?	?וואָס מאַכט עס אויס
Qu’est-ce que ça peut faire la couleur d’une  vache, son lait est toujours le même.	וואָס מאַכט עס אויס װאָס פֿאַר אַ קאָליר אַ בהמה [בעהיימע] האָט, איר מילך איז שטענדיק די זעלבע

Ce verbe est construit avec le datif :

Qu’est-ce que ça peut me faire ?	?וואָס מאַכט עס מיר אויס
Qu’est-ce que ça peut te faire ce qu’il a dit ?	וואָס מאַכט עס דיר אויס, וואָס ער האָט געזאָגט
Ça  m’est égal.	!עס מאַכט מיר ניט אויס

• טאָן זיך se passer (avec notion d’agitation, d’inhabituel)

Que se passe-t-il (d’anormal) ici ?	?וואָס טוט זיך דאָ
Il y a de l’agitation.	עס טוט זיך
Il se passe quelque chose là-bas.	עפּעס טוט זיך דאָרט
Ça barde !	עס טוט זיך אויף טיש און אויף בענק
C’est la pagaille / Le torchon brûle.	עס טוט זיך חושך [כוישעך]
On va voir ce qu’on va voir.	עס וועט זיך טאָן חושך [כוישעך]

• טאָן זיך מיט arriver à

Qu’est-ce que tu as ? / Que t’arrive-t-il ?	?וואָס טוט זיך מיט דיר
Avrom, qu’est-ce qui te prend ? Pourquoi parles-tu ainsi ?	אַבֿרהם [אַווראָם], וואָס טוט זיך מיט דיר? פֿאַר וואָס רעדסטו אַזוי

3. Autres expressions idiomatiques

• מאַכן dire (comme en français : fit-il / fit-elle)

Tu es sûr ? – fit-il – Qui te l’a dit ?

?ביסט זיכער ? ― מאַכט ער ― ווער האָט עס דיר געזאָגט

• מאַכן מיט remuer, agiter, hocher

agiter les bras	מאַכן מיט די הענט
hocher la tête	מאַכן מיטן קאָפּ
remuer les lèvres	מאַכן מיט די ליפּן

• מאַכן פֿאַר אַ désigner qqn comme, en faire un …

Qui t’a fait chef ?

?ווער האָט דיך געמאַכט פֿאַר אַ ראָש

• מאַכן זיך faire semblant, feindre, jouer la comédie

faire l’innocent	מאַכן זיך געפּגרט [געפּייגערט]
faire semblant de ne pas savoir	מאַכן זיך נישט וויסנדיק
faire semblant de ne pas voir	מאַכן זיך נישט זעענדיק
faire semblant de ne pas entendre	מאַכן זיך נישט הערנדיק

• מאַכן אַ כּוסע [קויסע] boire un coup

Buvons un coup !

לאָמיר מאַכן אַ כּוסע

• האָבן צו טאָן מיט avoir à faire à, concerner, avoir des problèmes avec.

Ça n’a rien à voir avec cette histoire.	דאָס האָט נישט צו טאָן מיט דער מעשׂה [מײַסע]
En quoi cela me concerne-t-il ?	?וואָס האָט דאָס צו טאָן מיט מיר
Je n’ai rien à voir avec elle.	איך האָב גאָרניט צו טאָן מיט איר

4. טאָן est employé comme auxiliaire pour former deux aspects du verbe :

• Aspect d’action ponctuel : טאָן אַ suivi de (ou précédé par) la racine verbale

jeter un coup d’œil	אַ קוק טאָן
pousser un soupir	אַ זיפֿץ טאָן
faire un bond	אַ שפּרונג טאָן

• Aspect emphatique : טאָן suivi de l’infinitif et du datif

Je tiens à vous annoncer.	איך טו אײַך מעלדן
Je tiens à te rappeler.	איך טו דיר דערמאָנען

Autres traductions du faire français

Dans certains expressions françaises, on emploie faire, tandis qu’en yiddish on n’utilise  pas de מאַכן / טאָן

• faire +infinitif  : en yiddish, on emploie le plus souvent : לאָזן (זיך) + אינפֿיניטיוו

Il s’est fait faire un nouveau costume.	ער האָט זיך געלאָזן נייען אַ נײַעם אַנצוג
Je me fais construire une grande maison.	איך לאָז זיך בויען אַ גרויס הויז

• faire comprendre / faire savoir

faire savoir	געבן צו וויסן
faire comprendre	געבן צו פֿארשטיין
Ils me l’ont fait comprendre.	זיי האָבן עס מיר געגעבן צו פֿאַרשטיין
Elle m’a fait comprendre qu’il était trop tard.	זי האָט מיר געגעבן צו פֿאַרשטיין אַז ס׳איז צו שפּעט