ATTENTION, CETTE PAGE EST EN COURS DE CONSTRUCTION !
LES PRONOMS DEMONSTRATIFS
Les divers pronoms démonstratifs
L’article défini employé comme pronom démonstratif
a) L’article défini lorsqu’il est accentué, à l’oral, fait fonction d’adjectif démonstratif. Employé sans substantif il devient pronom. (Voir plus loin les différents moyens utilisés pour de distinguer l’article défini du démonstratif, à l’écrit)
Le nom auquel il renvoie doit être proche dans la phrase :
| J’ai deux crayons : celui-ci reste à la maison et j’emporte celui-ci à l’école. | איך האָב צוויי בלײַערס : דע’ר בלײַבט אין שטוב און דע’ם נעם איך מיט אין שול |
| Elle a deux plumes : elle utilise celle-ci à la maison et elle écrit avec celle-là à l’école. | זי האָט צוויי פּענעס : די’ באַניצט זי אין דער היים און מיט דע’ר שרײַבט זי אין שול |
b) Il s’accorde et se décline (comme l’article défini) :
- Au nominatif :
| Celui-ci criait : “Vive Esterhazy!” et celui-là criait : “Vive Dreyfus !” (Sholem-Aleykhem) | דער האָט געשריגן : „וויוו עסטעראַזי !“ און דער האָט געשריגן : „וויוו דרײַפֿוס !“ [שלום־עליכם] |
| Celle-ci pleurait et celle-ci riait. | די האָט געוויינט און די האָט געלאַכט |
- À l’accusatif :
| J’ai vu celui-ci (cet homme ci) et celle-ci (cette femme-ci) et j’ai fait ceci. | איך האָב געזען דעם (מאַן) און די (פֿרוי ) און דאָס האָב איך געטאָן |
- Au datif :
| J’ai dit à celui-ci. | דע´ם (מאַן) האָב איך געזאָגט |
| J’ai demandé à celle-ci. | דע´ר (פֿרוי) האָב איך געפֿרעגט |
| J’ai donné à celui-ci (neutre). | דע´ם (קינד) האָב איך געגעבן |
| Ne cherche pas dans l’autre pièce. Cherche dans celle-ci, alors tu trouveras. | זוך נישט אין יענעם צימער, זוך אין דעם, וועסטו געפֿינען |
- Au pluriel : il prend la forme די aux trois genres et aux trois cas correspondant au français ceux-ci et celles-ci.
| Neutre | Féminin | Masculin | |||
| שרײַבט | דאָס (קינד) Celui-ci (ceci) | די (פֿרוי) Celle-ci | דער (מאַן) Celui-ci | Nominatif | |
| דאָס | די | דעם | איך זע | Accusatif | |
| דעם | דער | דעם | איך רעד מיט | Datif | |
| די | די | די | Pluriel |
c) Il peut être renforcé par l’adverbe : אָט / אָטאָ / אָט-אָ placés avant le pronom, alors que אָ seul est placé après. Toutes ces différentes formes sont équivalentes.
| Je n’ai pas besoins de tous ces livres, je n’ai besoin que de celui-ci | איך דאַרף ניט די אַלע ביכער, איך דאַרף נאָר אָטאָ דאָס / דאָס אָ |
| Que coûte ce manteau ? – Celui-ci ? – Oui, celui-ci ! | וואָס קאָסט דער מאַנטל ? ― דער אָ ? ― יאָ, אָטאָ דער = אָט דער אָ |
| Combien veux-tu pour ce manteau ? Pour celui-ci ? Oui pour celui-ci ! | וויפֿל ווילסטו פֿאַר דעם מאַנטל ? ― פֿאַר דעם אָ ? ― יאָ פֿאַר אָטאָ דעם |
d) Il peut servir d’antécédent au pronom relatif :
| Celui qui vit d’espoir, meurt de faim. (Proverbe) | דער וואָס לעבט פֿון האָפֿענונג, דער שטאַרבט פֿון הונגער. (שפּריכוואָרט) |
| Heureux (joyeux) celui qui a la poche heureuse (joyeuse). (Proverbe) | דער איז פֿריילעך וועמען עס איז אין קעשענע פֿריילעך (שפּריכוואָרט) |
| J’ai rencontré dans la rue celui que tu avais invité hier. | איך האָב געטראָפֿן אין גאַס דעם וועלכן דו האָסט אײַנגעלאַדן נעכטן |
Autres pronoms démonstratifs
a) אַזאַ = un(e) tel(le), un(e) pareil(le) ne se décline pas
| Tu vois mon stylo ? Un pareil ne coûte que dix euros. Tu en veux aussi un pareil ? | דו זעסט מײַן פֿעדער ? אַזאַ קאָסט בלויז צען אייראָס. דו ווילסט אויך אַזאַ |
Le pluriel est exprimé par les pronoms אַזעלכע /אַזוינע :
| Tu veux des pareils ? | ? ווילסט אַזעלכע / אַזוינע |
b) d’autres pronoms se déclinent et peuvent avoir une forme possessive
יענער = l’autre s’accorde en genre et en nombre et se décline :
| Nominatif masculin | L’autre homme chante. | יענער מאַן זינגט |
| Nominatif féminin | L’autre femme chante. | יענע פֿרוי זינגט |
| Nominatif neutre | L’autre enfant chante. | יענץ / יענס קינד זינגט |
| Accusatif masculin | Je vois l’autre homme. | איך זע יענעם מאַן |
| Accusatif féminin | Je vois l’autre femme. | איך זע יענע פֿרוי |
| Accusatif neutre | Je vois l’autre enfant. | איך זע יענץ / יענס קינד |
| Datif masculin | Je parle avec l’autre homme. | איך רעד מיט יענעם מאַן |
| Datif féminin | Je parle avec l’autre femme. | איך רעד מיט יענער פֿרוי |
| Datif neutre | Je parle avec l’autre enfant. | איך רעד מיט יענעם קינד |
| Possessif masculin | Le jardin de l’autre homme est plus grand. | יענעמס גאָרטן איז גרעסער |
| Possessif féminin | Le jardin de l’autre femme est plus grand. | יענערס גאָרטן איז גרעסער |
| C’est bien d’apprendre à couper la barbe sur celle d’autrui. (Proverbe) | אויף יענעמס באָרד איז גוט זיך צו לערנען שערן. (שפּריכוואָרט) |
Voici la déclinaison de 6 pronoms démonstratifs :
| Possessif | Datif | Accusatif | Nominatif | |
| יענעמס אַזוינעמס אַזעלכנס דעם זעלבנס דעם זעלביקנס דעם דאָזיקנס | יענעם אַזוינעם אַזעלכן דעם זעלבן דעם זעלביקן דעם דאָזיקן | יענעם אַזוינעם אַזעלכן דעם זעלבן דעם זעלביקן דעם דאָזיקן | יענערl’autre אַזוינערun pareil, tel אַזעלכער ” ” דער זעלבער le même דער זעלביקער ” דער דאָזיקער* celui-ci | Masculin |
| יענערס אַזוינערס אַזעלכערס דער זעלבערס דער זעלביקערס דער דאָזיקערס | יענער אַזוינער אַזעלכער דער זעלבער דער זעלביקער דער דאָזיקער | יענע אַזוינע אַזעלכע די זעלבע די זעלביקע די דאָזיקע | יענע אַזוינע אַזעלכע די זעלבע די זעלביקע די דאָזיקע* | Féminin |
| יענעמס אַזוינעמס אַזעלכנס דעם זעלבנס דעם זעלביקנס דעם דאָזיקנס | יענעם אַזוינעם אַזעלכן דעם זעלבן דעם זעלביקן דעם דאָזיקן | יענץ [יענס] אַזוינס אַזעלכעס דאָס זעלבע דאָס זעלביקע דאָס דאָזיקע | יענץ [יענס] אַזוינס אַזעלכעס דאָס זעלבע דאָס זעלביקע דאָס דאָזיקע* | Neutre |
Remarque. Le pronom דער דאָזיקער* est surtout employé lorsqu’on veut renforcer le démonstratif et dans un texte écrit lever l’ambiguïté qui peut porter sur דער : est-il un article défini ou un pronom démonstratif ?
Pronom démonstratif דער avec une préposition
1. Formation :
a) L’ensemble préposition + pronom démonstratif (nécessairement au datif) peut être remplacé par un seul mot, formant un pronom à valeur adverbiale commençant par דער suivi de ladite préposition. Ex : צו דעם => דערצו’
L’accent tonique est toujours sur la dernière syllabe des mots ainsi formés.
b) Ces pronoms peuvent remplacer
- des substantifs des 3 genres :
| La table et les papiers qui sont dessus (sur elle). | דער טיש און די פּאַפּירן וואָס ליגן אויף אים = > דערויף |
| La poche et l’argent qui est dedans (dans elle). | די קעשענע און דאָס געלט וואָס ליגט אין איר = > דערין |
| Le verre de thé et les deux morceaux de sucre qui (y) sont dedans. | דאָס גלעזל טיי און די צוויי קלעצלעך צוקער וואָס ליגן אין אים = > דערין |
- des substantifs au pluriel
| Les étagères et les livres qui y sont posés (dessus). | די פּאָליצעס און די ביכער וואָס ליגן דערויף |
- une proposition entière
| Elle savait ce qui m’arrivait, bien que nous n’en ayons pas parlé / de cela. (Sholem-Aleykhem) | זי האָט געוווּסט וואָס מיט מיר טוט זיך, כאָטש איך האָב מיט איר דערפֿון ניט גערעדט (שלום־עליכם, טײַבעלע) |
c) Ces pronoms ne s’appliquent pas aux êtres humains (en général). On emploie alors la préposition + le pronom personnel au datif (אים /איר ) . Exemples avec דערוועגן et דערויף:
| J’ai lu les dernières nouvelles. Je veux en (de cela) parler avec toi. | איך האָב געלייענט די לעצטע נײַס. איך וויל רעדן מיט דיר דערוועגן |
| Mon beau-père – que puis-je en dire (de lui) ? (Sholem-Aleykhem) | מײַן מחותּן [מעכוטן] – וואָס קאָן איך זאָגן וועגן אים ? (שלום־עליכם, טײַבעלע) |
| Après avoir reçu cent mille roubles, sa vie n’en est pas meilleure. | אַז ער האָט באַקומען הונדערט טויזנט רובל, איז זײַן לעבן דערפֿון נישט בעסער |
| Vous la connaissez, lui demanda Taybele – J’en ai entendu parler. (Sholem-Aleykhem) | איר קענט זי ? – האָט טײַבעלע געפֿרעגט. ― איך האָב געהערט פֿון איר. (שלום־עליכם, טײַבעלע) |
2. Ils sont aussi appelés adverbes pronominaux car ils remplacent un substantif qui a été évoqué auparavant (voir aussi « Adverbes » p.) Voici la liste des adverbes pronominaux le plus souvent employés :
אום pour, afin de (germ) => דערום pour cette raison, par conséquent
| Pour cette raison (c’est pourquoi) il pense que… | דערום טראַכט ער אַז |
איבער à cause de, au sujet de => דעריבער à cause de cela, à ce sujet ; là-dessus, en
| Un chien ordinaire au pelage gris, c’est pourquoi il s’appelait « Sirko » (Sholem-Aleykhem) | אַ געוויינטלעכער הונט מיט אַ גרױער פֿעל, װאָס דעריבער האָט ער געהײסן „סירקאָ“. (שלום־עליכם) |
| Nous en avons discuté (à ce sujet) toute la soirée. | מיר האָבן דעריבער געשמועסט אַ גאַנצן אָוונט |
אין dans, => דערין dedans, y
| Je te donne ce livre, tu trouveras dedans (tu y trouveras) ce que tu cherches. | איך גיב דיר דאָס בוך, דערין וועסטו געפֿינען דאָס וואָס דו זוכסט |
אונטער sous => דערונטער là-dessous
| Tu vois ce lit ? Le chaton est dessous (sous lui). | זעסט דאָס בעט ? דערונטער ליגט דאָס קעצל |
אויף sur => דערויף / dans ce but (pour cela) là-dessus, à ce sujet, à cela
| Que puis-je répondre à cela ? | ?וואָס קען איך ענטפֿערן דערויף |
| Il attend cela depuis longtemps. | ער וואַרט שוין לאַנג דערויף |
| Là-dessus je ne suis pas d’accord. | דערויף בין איך נישט מסכּים |
| Pour cela il faut de l’argent. | דערויף דאַרף מען געלט |
| C’est dans ce but qu’on te paye. | דערויף קריגסטו באַצאָלט |
בײַ à côté, près de => דערבײַ à proximité de, en même temps, en plus, y
| Vous pouvez faire ce que voulez, mais vous devez ce faisant (en même temps) parler yiddish. | איר קענט טאָן וואָס איר ווילט אָבער איר מוזט רעדן דערבײַ ייִדיש |
| Il travaille dur et en plus (même temps) il étudie. | ער אַרבעט שווער און דערבײַ שטודירט ער |
| Il a tout vu. Il y était. | ער האָט אַלץ געזען. ער איז געווען דערבײַ |
וועגן au sujet de => דערוועגן à ce sujet, en
| Il a écrit un livre à ce sujet. | ער האָט דערוועגן אָנגעשריבן אַ בוך |
| J’en ai beaucoup entendu parler. | איך האָב דערוועגן אַ סך געהערט |
מיט avec => דערמיט avec cela, en
| Il a souri et avec cela (ce faisant) il a terminé la discussion. | ער האָט אַ שמייכל געטאָן און דערמיט פֿאַרענדיקט די דיסקוסיע |
| Si quelqu’un pouvait m’aider en cela, je lui serais très reconnaissant. | אויב עמעצער וואָלט מיר געקענט העלפֿן דערמיט, וואָלט איך אים געווען זייער דאַנקבאַר |
| Qu’est-ce qu’on en fait ? | ?וואָס טוט מען דערמיט |
נאָך après => דערנאָך après cela, ensuite
| Et après cela il s’est avéré que… | און דערנאָך האָט זיך אויסגעוויזן אַז |
נעבן près, à côté => דערנעבן tout près de
| Je suis sorti de la ville car à côté (d’elle) il y a une forêt. | איך בין אַרויסגעפֿאָרן פֿון שטאָט ווײַל דערנעבן איז דאָ אַ וואַלד |
| La vielle femme était assise sur un banc. Je me suis assis à côté (d’elle). | די אַלטע פֿרוי איז געזעסן אויף אַ באַנק. איך האָב זיך אַוועקגעזעצט (נעבן איר) דערנעבן |
Remarque. דערנעבן peut donc concerner une personne aussi.
פֿאַר pour, à cause de, => דערפֿאַר pour cette raison, par conséquent
| J’ai entendu dire que tu étais arrivé. C’est pourquoi (pour cette raison) je suis là. | איך האָב געהערט אַז דו ביסט אָנגעקומען, דערפֿאַר בין איך דאָ |
פֿון de (origine, cause) => דערפֿון de cela, en
| Beaucoup de gens en profitent. | אַ סך מענטשן געניסן דערפֿון |
| Quel en est le but ? | ?וואָס איז דער ציל דערפֿון |
| Il ne s’en fait pas. | ער מאַכט זיך נישט דערפֿון |
צו pour, afin de => דערצו à cela, avec ça, en, y, pour cela, en plus
| Je ne veux pas m’y mettre. | איך וויל זיך נישט נעמען דערצו |
| Qu’est-ce que t’en dis ? | ?וואָס זאָגסטו דערצו |
| Et en plus (de cela) il a remarqué que… | און דערצו האָט ער באַמערקט אַז |
Emplois idiomatiques
- Mise en relief d’un élément de la phrase par דאָס /עס.
a) du sujet
Les différents éléments de la phrase peuvent être soulignés en les plaçant au début, en 1e position. Pour le sujet, dont c’est la place « naturelle », un autre moyen est nécessaire. C’est à l’aide du mot דאָס en début de phrase ou bien דאָס ou עס placés après le verbe conjugué que cette mise en relief se fera. (En français cela correspond à la tournure : c’est moi / toi / lui qui…..)
Voici deux phrases sans mise en relief :
| Il/Berl a dit que ton oncle est u menteur. | ער/ בערל האָט געזאָגט אַז דײַן פֿעטער איז אַ ליגנער |
| Ta sœur a très bien chanté hier soir. | דײַן שוועסטער האָט זייער שיין געזונגען נעכטן אין אָוונט |
Et voici les mêmes phrases où le sujet est mis en relief :
– Soit en plaçant דאָס en début de phrase suivi du verbe puis du sujet fortement accentué en 3° position.
| C’est lui/ Berl qui a dit que ton oncle était un menteur. | דאָס האָט ע׳ר / בע׳רל געזאָגט אַז דײַן פֿעטער איז אַ ליגנער |
| C’est ta sœur qui a si bien chanté hier soir. | דאָס האָט דײַ׳ן שווע׳סטער אַזוי שיין געזונגען נעכטן אין אָוונט |
– soit en plaçant דאָס ou עס en 3° position, le sujet fortement accentué restant à sa place avant le verbe :
| C’est lui/ Berl qui a dit que ton oncle était un menteur. | ער׳ /בער׳ל האָט דאָס / עס געזאָגט אַז דײַן פֿעטער איז אַ ליגנער. |
| C’est ta sœur qui a si bien chanté hier soir. | דײַ׳ן שווע׳סטער האָט דאָס / עס אַזוי שיין געזונגען נעכטן אין אָוונט |
b) d’autres éléments. On peut aussi à l’aide de דאָס souligner :
- le COD
| D’ou sait-on que c’est moi qu’on appelle ? | פֿון וואַנען איז געדרונגען, אַז דאָס רופֿט מען מיך |
- le COI
| C’est seulement à elle qu’on donne la clé. | דאָס גיט מען נאָר איר דעם שליסל |
- un complément circonstanciel
| Mais Velvl avait l’impression que c’était à son intention que l’autre faisait un clin d’œil. | וועלוולען אָבער האָט זיך געדאַכט, אַז דאָס ווינקט ער צו אים |
- le verbe
| C’est que nous rentrons (ce que nous faisons là c’est de rentrer). | דאָס קערן מיר זיך אום |
c) Dans une phrase interrogative דאָס sert à renforcer le mot interrogatif. Comparez :
| Qui a besoin de cela ? | ?ווער דאַרף דאָס |
| Qui a besoin d’un livre ? | ?ווער דאַרף אַ בוך |
| Qui donc a besoin d’un livre ? | ?ווער דאַרף דאָס אַ בוך |
Dans la 1ère phrase, דאָס est un pronom personnel neutre (cela) COD. Alors que dans la 3° phrase דאָס ne sert qu’à souligner le pronom interrogatif et correspond au français donc (ou des équivalents).
| Qui donc t’a dit que Moyshe allait venir ? | ?ווער האָט דיר דאָס געזאָגט אַז משה וועט קומען |
| Comment, diantre, as-tu pu dire une telle bêtise ? | ווי אַזוי האָסטו דאָס געקענט זאָגן אַזאַ נאַרישקייט |
| Comment, mais vraiment comment, iraient-ils s’attaquer à un aussi grand gaillard. | ווי אַזוי וועלן זיי זיך דאָס גיין פֿאַרטשעפּען מיט אַזאַ גרויסן יונג |
2. Deux expressions idiomatiques :
| Un tel m’a raconté. | דער און דער האָט מיר דערציילט |
| quelque chose de très important / de fameux | אַזוינס און אַזעלכעס |
| Se produit un invité au théâtre yiddish, un certain Rafalesko de Bucarest, on en dit monts et merveilles. | טרעט דאָ אויף אַ גאַסט אין ייִדישן טעאַטער, עפּעס איינער אַ ראַפֿאַלעסקאָ פֿון בוקאַרעשט, זאָגט מען, אַזוינס און אַזעלכעס |